Jean-Paul Lange, afkomstig uit Wallonië, is verbonden aan de vakgroep Sustainable Process Technology. Hij komt graag naar de campus om te vertellen over de combinatie van functies en de kritiek op Shell. Hij weet door een ov-staking alleen niet zeker of dat lukt. Om het klimaat minder te belasten rijdt hij namelijk geen auto meer. Een bewuste keuze of een vergevorderde vorm van greenwashing? ‘Een bewuste keuze. Ik reis overal heen met het openbaar vervoer. De route Leiden naar Enschede is goed te doen met de trein en een ov-fiets. Als ik naar mijn zoon wil, die vijftien kilometer verderop woont, pak ik de fiets. Af en toe mis ik de auto, dus ik heb me aangemeld voor een deelauto.’
De hoogleraar begeleidt al zo’n tien jaar promovendi op de UT. Het grootste gedeelte van die onderzoeken zijn exclusief in opdracht van Shell. ‘Om gelijk duidelijkheid te scheppen: in al die jaren draaide geen enkel onderzoek om fossiele grondstoffen. Ik werk al zo’n twintig jaar bij Shell, nu als Senior Principal Science Expert, en ook daar heb ik vrijwel nooit met de fossiele industrie te maken gehad. In de jaren negentig verrichtte ik onderzoek naar duurzaamheid in petrochemie, maar dat leverde toen niets op. De maatschappij was daar nog niet in geïnteresseerd.’
Bronnen over klimaatverandering waren openbaar. Politici, NGO’s en de consumenten vonden het toen alleen nog niet bedreigend genoeg en schoven het liever aan de kant.
Er klinkt enige frustratie door in zijn relaas. ‘Nou, begin deze maand was het groot nieuws dat ExxonMobil in de jaren zeventig wist dat het klimaat zou opwarmen. Dat soort berichtgeving begrijp ik niet. Iedereen wist dat in die jaren namelijk al. Bronnen over klimaatverandering waren openbaar. Politici, NGO’s en de consumenten vonden het toen alleen nog niet bedreigend genoeg en schoven het liever aan de kant.’
‘Besmetting’ voorkomen
‘Besmetting’ voorkomenZijn collega Arian Nijmeijer (foto links) studeerde in de jaren negentig scheikundige technologie aan de UT en promoveerde er ook in 1999, met onderzoek naar schakelingen in waterstof. Sinds 2007 is hij hoogleraar Inorganic Membranes. Daarnaast is hij Principal Science Expert bij Shell. ‘Ik houd me bezig met scheidingstechnologieën, die staan aan het fundament van praktisch alle technologieën. Dat geldt niet alleen voor fossiele brandstoffen, maar ook voor biofuels en CO2.’
Hoe hij de wetenschappelijke van de industriële belangen scheidt? ‘Al het onderzoek dat ik uitvoer wordt publiek gefinancierd, bijvoorbeeld door NWO, en voldoet aan voorgeschreven regels vanuit de subsidieverstrekker. Ik heb geen direct gesponsorde aio’s vanuit Shell. Daarnaast, afstudeerders werken met openbaar beschikbare data en hun scripties worden openbaar gepubliceerd. Bovendien wil ik géén e-mails met vertrouwelijke informatie ontvangen’, zegt hij resoluut. ‘Het is zoals de Intellectual Property-afdeling van Shell zegt: ‘Don’t get contaminated’. Dat wil ik absoluut voorkomen. Misschien is het ophalen van publiek gefinancieerd onderzoek ook een bepaalde bewijsdrang om te laten zien dat ik als een normale hoogleraar kon functioneren, omdat ik al op mijn 34e hoogleraar werd, terwijl ik ondertussen bij Shell werkte.’
In tegenstelling tot Nijmeijer geeft Lange aan dat hij minder belang hecht aan het scheiden van werkzaamheden. ‘Ik probeer juist zoveel mogelijk de verbinding te zoeken, daar heeft iedereen profijt van. De student komt graag in aanraking met de industrie en Shell is geïnteresseerd in onderzoek naar de energietransitie.’
Ik heb moeite om te begrijpen waarom ze een partij willen uitsluiten. Shell heeft al laten zien te investeren.
‘Initiatief goed, uitvoering slecht’
Uiteraard volgen de hoogleraren de acties op universiteiten. Van bezettingen in Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven, tot spandoeken en blokkades – zoals afgelopen november op de UT-campus. Hoewel ze beiden aangeven begrip te hebben voor de klimaatactivisten, delen ze hun boodschap allerminst. Nijmeijer: ‘Ik heb moeite om te begrijpen waarom ze een partij willen uitsluiten. Shell heeft al laten zien te investeren, bijvoorbeeld in waterstoffabriek Holland Hydrogen 1, in biobrandstof en carbon capture-technologie. We hebben de ervaring, expertise en de financiële slagkracht. Waarom zou je in de energietransitie niet willen samenwerken met een partij die dat ook veilig doet en de expertise daarvoor heeft opgebouwd? De energietransitie is groot genoeg om daar met z’n allen aan te werken. Daar hebben we veel ingenieurs voor nodig – of ze dan bij Shell of elders terechtkomen, dat is mij echt om het even.’
Lange vult hem aan. ‘Het initiatief van de activisten is goed, de uitvoering heel slecht. Via de pers telkens uithalen dat Shell de boeman is vind ik niet terecht. De complexiteit van de transitie wordt niet benoemd. Met populistisch geroep over banden verbreken komen we nergens. Dat kan wel, maar verricht dan academisch onderzoek. Laat een vakgroep die vraag oppakken: Wat is de invloed van de fossiele industrie op de energietransitie? Wat werkt en wat kan er beter? Ik denk niet dat de perceptie van de activisten klopt en dat ze Shell ten onrechte als vertragende factor in de transitie aanwijzen.’
Meebewegen met tijdsgeest
Ook op kleinere schaal zijn de UT en Shell aan elkaar gekoppeld. Neem bijvoorbeeld werktuigbouwkunde-studievereniging Isaac Newton. Dat kreeg afgelopen november te maken met een blokkade door klimaatactivisten, toen ze een excursie hadden bij de Shell-raffinaderij in Pernis. ‘Dat verliep vredig en gemoedelijk – en een aantal leden vond het juist interessant om de discussie aan te gaan’, vertelt Newton-bestuurder Jesper Kussendrager. De daaropvolgende excursie bij Shell was geen greenwashing-exercitie, verzekert hij. ‘Het diner was gratis, maar dat was het dan ook wel. We zijn mechanical engineers, we zijn voornamelijk geïnteresseerd in hoe de techniek in zo’n raffinaderij en chemische fabriek eruit ziet. En het viel me juist op dat onze leden kritische vragen stelden tijdens de excursie. Ze hebben snel door wanneer bepaalde beloftes technisch onhaalbaar klinken.’
De studievereniging ontvangt sponsorgeld van zowel Shell als ExxonMobil. Om wat voor bedragen het gaat, wil Kussendrager niet noemen. ‘Het is voldoende om een activiteit als een excursie of een netwerkborrel van te organiseren, maar dan houdt het al snel op. Nee, we zijn financieel absoluut niet afhankelijk van het sponsorgeld. We kunnen moeiteloos voortbestaan zonder.’
Newton wil de banden niet doorsnijden met de fossiele bedrijven. ‘We hebben er veel over gediscussieerd binnen de vereniging. Wat we als bestuur vooral willen, is dat we de arbeidsmarkt in z’n volledige breedte kunnen laten zien – daar hoort op dit moment gewoon de fossiele industrie bij. Ik weet dat er leden zijn die Shell bovenaan hun lijstje als toekomstige werkgever hebben staan’, aldus Kussendrager, die zegt dat de studievereniging meebeweegt met de tijdsgeest. ‘Voor toekomstige sponsoring richten we onze pijlen op de expliciet duurzame bedrijven. We gaan geen nieuwe samenwerkingen starten met de grootste vervuilers.’
Podium bieden
Sinds afgelopen jaar sponsort Shell ook een prijs bij de UT Challenge. In de ondernemerschapswedstrijd maken studententeams kans op de Shell Energy Transition Award. ‘Een prijs die juist is toegevoegd om studenten te laten meedenken over de transitie’, vertelt projectcoördinator Jeroen Loos.
Dat hem gevraagd wordt naar de afwegingen om Shell toe te voegen aan het prijzenarsenaal, begrijpt hij. ‘Sterker nog, als stuurgroep hebben we daar over gediscussieerd. We weten dat niet iedereen fan is van het bedrijf. Moet je Shell dan op deze manier een podium bieden?’, vraagt hij zich hardop af. ‘Wij doen het wel, omdat het studenten vraagt na te denken over de transitie. Shell is een gigantisch bedrijf, waar veel mensen werken die het juiste willen doen in de transitie. Mochten wij tekenen krijgen dat de samenwerking niet deugt, dan moeten we dat opnieuw afwegen.’
Vergrootglas
Hoogleraar Lange (foto links) denkt te weten waarom activisten zich zo specifiek op Shell richten. ‘Vooral psychologisch is het comfortabel om Shell als het grote kwaad af te schilderen. Dat ontneemt veel schuld. ‘We moeten van Shell af’ schreeuwen en dan in het vliegtuig naar Sri Lanka stappen voor een mooie reis.’ Al kijkt hij ook in de spiegel. Volgens Lange helpt het niet mee dat Shell veel ambities niet waarmaakte en werd berispt voor greenwashing. ‘Veel grote transitieprojecten kwamen niet van de grond, maar het betekent niet dat Shell daar geen energie, tijd en geld in heeft gestoken. De concurrentie maakte de beloftes ook niet waar. De technologie bleek veel complexer en duurder dan verwacht. Terwijl veel start-ups omvallen, blijft Shell aan de transitie werken.'
Er waren jaren dat Shell de nationale trots was, maar het bedrijf ligt steeds meer onder een vergrootglas. Vertellen ze op verjaardagen nog vol trots dat ze bij Shell werken? ‘Absoluut. Dat doe ik nog steeds en dat blijf ik doen’, zegt Nijmeijer. ‘We zijn het vergrootglas wel gewend. Dat snap ik heel goed, ook omdat we in Nederland een groot aantal activiteiten hebben. En voor klimaatactivisten maakt het hun boodschap ook sterker als ze één vijand aanwijzen, in plaats van meerdere boosdoeners.’
Lange, na een korte aarzeling: ‘Shell krijgt de wind van voren, dus als werknemer moet je bescheidener zijn. Je moet meer uitleggen, maar ik vind dat ik die munitie heb. Ik merk veel enthousiasme bij Shell-collega’s om de wereld mooier te maken, dus ik ben zeker trots om er te werken. Als de kleinkinderen mij later vragen of ik heb meegeholpen aan het verbeteren van de wereld, dan wil ik ze in de ogen kunnen aankijken en zeggen dat ik het juiste heb gedaan.’
