‘Alles, maar dan ook alles, wordt anders’, opende Dijkgraaf zijn verhaal voor een bomvolle zaal. ‘De klimaatcrisis, de energietransitie en nieuwe technologieën als AI veranderen ons leven radicaal. Alles wat je ziet, zal op een andere manier geproduceerd, vervoerd, geteeld en bedacht worden. En het gaat allemaal ook nog eens razendsnel. Kan onze samenleving zulke snelle overgangen wel aan?’
Dijkgraaf heeft daar alle vertrouwen in. ‘Enschede heeft in het verleden laten zien dat grootschalig veranderen niet alleen mogelijk is, maar ook een betere wereld kan brengen. De stad die dreef op de kurk van de textielindustrie, vond zichzelf opnieuw uit. Oude industrie sublimeerde in hightech. Van katoen en linnen naar kwantum en lasers. Kennis werd de nieuwe kurk.’
Een bruistablet tegen het chagrijn
De politicus sprak eerder op de dag – voordat hij in het cortège meeliep van het gemeentehuis naar het theater – meerdere studenten in Enschede. ‘Ik zag een generatie jonge mensen die heel goed aanvoelt waar we naartoe gaan, die van nature de samenwerking zoekt en die de beloftes van nieuwe technologie omarmt. Zo’n beloftevolle blik op de toekomst gun ik iedereen. Een bruistablet tegen het chagrijn dat zich op zoveel plekken in onze maatschappij heeft genesteld.’
Dat chagrijn waar Dijkgraaf op doelt, doet zich ook voor in het onderwijs, waar veel onvrede heerst. Om daar verbetering in aan te brengen, somde hij drie punten op die volgens hem beter kunnen en moeten. ‘Allereerst de samenwerking binnen ons kennisland. Het uitgangspunt van Nederland is geweldig. Onze kracht zit in onze samenhang. Anderhalve eeuw geleden stonden in Enschede duizenden weefgetouwen. De schering waren de draden die in de lengte werden gespannen, de inslag de draden die daar met een schietspoel, van links naar rechts en weer terug, tussendoor werden geweven. Het weefsel ontleende zijn kracht aan de kwaliteit van elke draad afzonderlijk en van de verbinding tussen al die draden. Zo is het ook met Nederland als kennisland. We kunnen het weefsel zowel in de lengte als in de breedte verstevigen. Met de lengte doel ik op de draden die de verschillende onderwijsvormen — mbo, hbo en wo — met elkaar en de bedrijven en maatschappelijke organisaties in de regio verbinden.’
Gelijke mogelijkheden
Dijkgraafs tweede punt richtte zich voornamelijk op de waardering van het beroepsonderwijs. ‘Hoe geven we elk uniek talent gelijke mogelijkheden om zichzelf te ontwikkelen? De geschiedenis van het onderwijs kun je lezen als een permanente onderschatting van het potentieel in onze samenleving. Als een slordige omgang met mensen’, aldus de minister. ‘Er zijn meer banen dan mensen. En de onbalans wordt alleen maar groter. We hebben ieder talent keihard nodig. Voor onze welvaart, voor de energietransitie, het onderwijs, de zorg en al die andere plekken die kampen met grote structurele tekorten. Een verdere emancipatie van het beroepsonderwijs, zowel mbo als hbo, is daarvoor essentieel. Dat begint met het besef dat we deze vormen van onderwijs, en hun studenten en docenten, stelselmatig hebben ondergewaardeerd. In ons spreken in termen van lager en hoger. Maar ook in desinteresse vanuit de academie voor de unieke kracht van het beroepsonderwijs.’
Zijn derde en laatste verbeterpunt ging over de grenzen in onszelf. ‘Het zit bij de mens ingebakken om die op te zoeken en te verleggen. De menselijke geest heeft de unieke gave iets te kunnen bedenken wat er niet eerder is geweest. Iets uit niets maken, dat kan alleen creativiteit. Zulke positieve krachten moeten we nog veel meer stimuleren in het onderwijs. Creatief zijn, weerbaarheid en veerkracht ontwikkelen, omgaan met onzekerheid en stress, samenwerken met iedereen, hoe verschillend ook. Daar kan geen chatbot tegenop.’ Als afsluiter richtte Dijkgraaf zich tot de regio. ‘Twente bewijst dat verbetering mogelijk is op alle drie mijn punten. Door het kennisweefsel te versterken langs schering en inslag. Door elk talent in de waaier maximaal te ontplooien. En door de vaardigheden van de toekomst verder te ontwikkelen. Gaat u vooral moedig verder’, eindigde hij zijn verhaal.
Tien jaar geleden
Aan Dijkgraafs keynote ging een welkomswoord van collegevoorzitter Vinod Subramaniam vooraf, die in grote lijnen overeenkwam met de woorden van de minister. Subramaniam opende zijn verhaal met het aanstippen van de bijzondere locatie: het Wilminktheater in Enschede. ‘Precies tien jaar geleden hielden we de opening voor het laatst in het centrum van Enschede. In die tien jaar groeide de UT flink, met zo’n dertig procent meer studenten en dertig procent meer medewerkers. Het is een belangrijke ontwikkeling die aansluit bij onze overtuiging dat we een betekenisvolle maatschappelijke impact moeten hebben, door ons deel van het technisch geschoolde talent op te leiden dat nodig is om de grote transformaties waar we voor staan aan te pakken.’
Voordat Subramaniam de microfoon aan Dijkgraaf gaf, ging hij niet voor het eerst in op het debat over internationalisering, een onderwerp dat voor veel onrust zorgt op de campus. ‘Natuurlijk is dit een kwestie die mij persoonlijk raakt. Wij zijn een instelling die nauw betrokken is bij onze buren in Europa en met de wereld. We zijn internationaal. Voor onze internationale medewerkers en studenten voelt de huidige discussie soms als een flagrante minachting of gebrek aan waardering voor wat zij onze gemeenschap en de samenleving als geheel te bieden hebben. Aan mijn internationale collega's en studenten: Ik kan alleen maar herhalen en benadrukken hoezeer we jullie aanwezigheid en bijdragen aan onze gemeenschap in alle opzichten waarderen.’
Tijdens de Opening Academisch Jaar werden er ook tal van prijzen uitgedeeld. Bekijk hier aan wie.
