De alumna onderwijspsychologie weet als geen ander dat een mens nooit stopt met leren, maar op papier is dat vanaf oktober toch het geval. Haar officiële onderwijspad is vanaf dan namelijk tot het einde bewandeld. Onlangs is Wijnen aangenomen als postdoc bij de Universiteit Utrecht, waar ze zich met een onderzoeksproject naar wetenschapscommunicatie rondom klimaatverandering bezighoudt. Of dat niet raar voelt, dat er na meer dan twintig jaar geen nieuwe diploma’s meer wachten? ‘Eigenlijk helemaal niet, want al sinds mijn master voel ik mij geen student meer, maar als het gaat om diploma’s is het inderdaad klaar. Ik zou overigens ook niet weten wat ik nog meer moet doen’, zegt ze lachend.
Schooldirecteur
Als Wijnen terugblikt op al die studiejaren, komt de basisschool in Hattem – een stadje bij Zwolle – als eerste in gedachten. ‘Een klein schooltje. In groep 8 maakte ik de citotoets en in die jaren bepaalde de uitslag van die toets samen met het advies van de groep 8-leerkracht je vervolgopleiding. Uit de cito kwam een vmbo/havo-advies. Mijn leraar dacht dat havo te moeilijk zou zijn, dus ging ik na de zomer van 2002 vmbo-t onderwijs volgen in Zwolle.’
Wijnen komt in een combiklas van vmbo- en havoleerlingen terecht, waarin docenten het niveau nog willen aftasten. Het is geen eenvoudige periode, omdat ze veel wordt gepest. ‘En dat had grote invloed op mijn cijfers, waardoor het advies van mijn basisschoolleraar werd bevestigd.’ Na twee jaar maakt Wijnen een switch naar een andere school in Zwolle. ‘Daar was het pesten direct klaar, waardoor het vanaf de eerste dag heel goed ging. Mijn cijfers schoten omhoog en ik rondde de vmbo-opleiding succesvol af, waarna ik mocht doorstromen naar havo. Ook daar slaagde ik. Toen volgde de hbo-opleiding maatschappelijk werk en dienstverlening aan Saxion in Enschede.’
Premaster
Net als de meeste studenten moet Wijnen even wennen aan het hogerberoepsonderwijs, maar ook deze opleiding gaat haar goed af. Ze rondt de opleiding in vier jaar af. Vooral het laatste jaar is van groot belang voor haar ontwikkeling. ‘Ik kon voor mijn minor vakken volgen voor een premaster aan de UT. Ik twijfelde in die tijd of ik al aan het werk wilde en was nog zoekende. De hbo-opleiding ging vooral over hoe bepaalde technieken te gebruiken, maar ik wilde meer diepgang en meer weten over het waarom achter die technieken. Die premastervakken leken me een goede trial om te bepalen of een masteropleiding bij mij zou passen.’
Ik snap dat er toetsing moet zijn, maar een citoscore zegt niet zoveel over iemands potentieel. Het kan echter wel impact hebben op hoe iemand naar zichzelf kijkt, weet ik uit ervaring.
Wijnen volgt op de campus de vakken voor de premaster psychologie. Bij de eerste tentamens wordt ze met haar neus op de feiten gedrukt. Ze haalt slechts één van haar vakken, met een zesje. ‘Daar schrok ik van. Ik moest de vakken halen, want anders kon ik mijn hbo-opleiding niet afronden. Ik werd dus gedwongen om het anders te doen.’ Ze stelt zichzelf de vraag hoe ze eigenlijk leert. Hoe ze zichzelf voorbereidt op een tentamen. Ze verdiept zich daarom op een andere manier in teksten. ‘Ik ging veel meer nadenken over wat hoofd- en bijzaken waren, in plaats van alles maar te onthouden, zoals ik daarvoor deed.’ In de herkansing haalt ze alles alsnog. ‘Achteraf cruciaal. Stel dat die periode niet als minor gold, maar als nieuwe opleiding, dan was ik vermoedelijk gestopt, maar nu moest ik het halen.’
Onderzoek
Wijnen begint op de UT aan de masteropleiding onderwijspsychologie. Ze komt voor de eerste keer in aanraking met wetenschappelijk onderzoek en ontdekt hoe leuk dat is. Ze haalt een 9 voor haar masterthesis en begint leren steeds meer te waarderen. Een periode van tweeëneenhalf jaar als junioronderzoeker bij de vakgroep ELAN volgt en ze krijgt de mogelijkheid om een PhD te halen. ‘Terwijl ik een aantal jaren eerder niet eens wist wat een PhD was. Ik dacht altijd; zolang ik het leuk en uitdagend vind ga ik door, maar als het nu klaar is dan is het ook goed. Ik heb nooit gestudeerd met de gedachte dat ik iets per se moest doen.’
Op veel scholen ligt de nadruk op het onthouden en begrijpen van informatie. Dit terwijl onderwijs veel meer zou moeten gaan over het oplossen van een probleem, of het ontwerpen van een creatief product.
De wetenschapper weet dat de route die zij afgelegde niet makkelijk is. ‘Mijn boodschap is dat stappen maken in het onderwijs weinig met intelligentie te maken heeft, maar veel meer met leerstrategieën en -mogelijkheden. Het leren leren. Terugkijkend denk ik dat er meer aandacht moet zijn over hoe je kunt leren. Bovendien heerst er een beeld dat vmbo’ers praktijkmensen zijn, maar dat is niet altijd waar. Daar studeren veel tieners zoals ik destijds, die dolgraag de theorie in duiken, maar die kans vaak niet krijgen. Wat je aangereikt krijgt heeft dus impact. Er is veel meer potentieel dan wij denken. Dat geldt zelfs al voor de basisschool. Ik snap dat er toetsing moet zijn, maar een citoscore zegt niet zoveel over iemands potentieel. Het kan echter wel impact hebben op hoe iemand naar zichzelf kijkt, weet ik uit ervaring.’
Gebaande paden
Als PhD-student verrichtte Wijnen onderzoek naar de attitude van basisschoolleerkrachten ten opzichte van het gebruik van nieuwe technologie in de les en het stimuleren van hogere-orde denken (kritisch-, creatief-, en probleem oplossend denken) bij leerlingen. Niet geheel toevallig komen haar eigen ervaringen deels terug in haar werk. ‘Op veel scholen ligt de nadruk op het onthouden en begrijpen van informatie. Dit terwijl onderwijs veel meer zou moeten gaan over het oplossen van een probleem, of het ontwerpen van een creatief product.’
(Tekst gaat verder onder de foto.)
Wijnen sprak met veel leerkrachten die graag op een andere manier willen werken, en leerlingen willen uitdagen. ‘Maar dat blijkt heel lastig om uit te voeren. Veel leerkrachten weten niet hoe ze dat moeten aanpakken en voelen zich niet bekwaam om dat te doen, of ze worden beoordeeld op de cijfers van leerlingen, waardoor ze geen ruimte voelen om van de gebaande paden af te wijken. Heel interessant voor vervolgonderzoek.’
Een jarenlange route, van een onzekere brugklasser tot een zelfverzekerde doctor. Het is een reis die Wijnen ieder jaar een stukje leuker is gaan vinden. Als ze één advies mag geven aan studenten die aan het begin van hun onderwijspad staan? ‘Als je iets niet haalt, betekent het niet dat je iets niet kan. De methode, of hetgeen dat er van jou gevraagd wordt, past wellicht niet bij wat jij doet. Kijk of je het anders kan doen of zoek naar een omgeving of route die wel schikt. En laat niemand tegen je zeggen dat je iets niet kan. Dat weet je vaak zelf niet eens, laat staan een ander.’
Frances Wijnen verdedigt haar proefschrift ‘Using new technology and stimulating students’ higher-order thinking: A study on primary school teachers’ attitudes’ vrijdag 28 oktober 2022.
