‘Niet voorspellen wat het weer wordt, maar wat het gaat doen’

Drie dagen per week zit hij als Scientific Lead bij 510, een onderdeel van het Nederlandse Rode Kruis. ‘Het getal 510 is een verwijzing naar de totale oppervlakte van de aarde: 510 miljoen vierkante kilometer. Dat geeft onze focus aan: wereldwijd Rode Kruisverenigingen helpen om humanitaire hulp te versnellen en te verbeteren,’ legt Van den Homberg uit. De andere twee werkdagen begeleidt hij onderzoeken aan de UT. ‘Mijn werk hier is tweeledig. We werken aan zowel anticipatie van natuurrampen als verzachting ervan door natuurlijke oplossingen.’

Vroegtijdige actie

Met vrijwilligers en studenten van ITC werkt Van den Homberg aan digitale rekenmodellen om big data van natuurrampen rond de wereld te interpreteren. ‘We kijken over meerdere jaren naar het verloop en de humanitaire impact van onder andere overstromingen, droogte, koudegolven en tropische orkanen.’

Van den Homberg en zijn team trainen modellen die voorspellen wat de uitwerking is van aanstaand weer, op basis van de verwachte zwaarte ervan en hoe de lokale gemeenschappen ervoor staan. ‘Het Rode Kruis ter plaatse gebruikt deze voorspellingen om zo nodig vroegtijdig voorbereidingen te treffen. Bijvoorbeeld door materialen te verstrekken om huizen te verstevigen, extra kleding of eten uit te delen of geld te bieden om vee in veiligheid te brengen. Zo hopen we schade en leed te beperken.’

Inventariseren en analyseren

‘We werken daarin nauw samen met de KNMI’s van deze wereld. Bijvoorbeeld het European Centre for Medium-Range Weather Forecasts en National Disaster Management Authorities. Voorspellingen zetten we om in verwachte humanitaire impact. We vatten dat weleens samen als ‘Niet kijken wat het weer wordt, maar wat het doet.’’

Een essentieel deel van Van den Hombergs werk bestaat uit risico- en impactdata verzamelen. Die vult hij aan met hulp van AI-technieken. ‘We laten AI online verslagen van eerdere rampen analyseren. Door ooggetuigenverslagen te combineren met meteorologische en officiële impactgegevens van dat moment, is het verloop van een natuurramp goed af te leiden.’

Daar kunnen Van den Homberg en zijn team weer conclusies voor een volgende, vergelijkbare weersomstandigheid aan ophangen. Een uitdaging is de taalbarrière. ‘Large Language Models werken heel goed met veelgebruikte talen als Engels en Frans, maar een lokale taal uit bijvoorbeeld Mali is vooralsnog minder goed ingebed. Arme en kwetsbare mensen in deze gebieden zijn ook nog niet altijd goed digitaal aangesloten. Daarom zijn onze lokale vrijwilligers zo belangrijk.’

Vrijwilligers zijn cruciaal

Het Rode Kruis is actief in 191 landen, beschrijft Van den Homberg. ‘De EHBO-hulpverleners die bijspringen bij rampen zijn vast wel bekend, denk ik. Voor het analytische werk zochten we specialisten in data science of die verstand hebben van geografische informatiesystemen. Mensen die vanuit het bedrijfsleven gewend zijn om grote massa’s data te analyseren en iets voor de medemens willen betekenen. Gelukkig hadden we al snel een flinke groep.’

De wetenschappelijke analyses staan niet los van de realiteit. ‘We willen ons niet blindstaren op onze modellen. Naast het kijken naar gegevens van satellieten en informatie van eerdere rampen luisteren we heel goed naar lokale kennis. Als boeren in Malawi aangeven dat ze droogte verwachten vanwege een afwijkende windrichting, nemen we dat uiteraard mee.’

Veel van de internationale studenten waar Van den Homberg mee werkt, komen zelf uit kwetsbare gebieden. Maar ook de Nederlandse studenten zijn zeer gedreven. ‘Daarnaast heb ik veel contact met lokale Rode Kruisverenigingen. Zoveel mogelijk online, maar om een volledig beeld van de situatie te krijgen en oplossingen af te stemmen moet ik ook ter plaatse meekijken. Dan ervaar je pas echt hoe belangrijk dit werk is.’

Groene en grijze oplossingen

Het tweede en groeiende deel van zijn focus zit in zogenoemde nature-based solutions. In samenwerking met bijvoorbeeld het Wereld Natuur Fonds probeert het Rode Kruis aanpassingen in het landschap te maken om de gevolgen van natuurrampen te verzachten. ‘Daarin onderscheiden we groene en grijze oplossingen. Een grijze oplossing is bijvoorbeeld een stormbreker of dijk. Eén groene oplossing is het aanplanten van mangrovebossen, bijvoorbeeld op de Filippijnen. Uit onderzoek blijkt dat een mangrovebos een vloedgolf van zes meter hoogte kan afremmen tot nog maar twee meter hoogte. Je kunt je voorstellen hoeveel dat scheelt voor mensen die aan de kust wonen.’

Een andere oplossing is fruitbomen aanplanten op hellingen die gevoelig zijn voor erosie, zoals in Haïti. ‘De wortels houden de grond vast,’ legt Van den Homberg uit. ‘Hier is de uitdaging vaak dat mensen er in armoede leven en de bossen kappen omdat ze hout nodig hebben om te koken. Dat werkt bodemerosie in de hand en kan bij zwaar weer voor modderstromen en aardverschuivingen zorgen. Door voor fruitbomen te kiezen, krijgt de aanplant blijvende economische waarde. Daar moeten we dan ook voorlichting over geven in samenwerking met de lokale instanties.’

Onvoorziene omstandigheden

Van den Homberg ziet ook dagelijks de uitwerking van klimaatverandering rond de wereld. ‘We krijgen steeds meer unprecendented events, gebeurtenissen die zo zeldzaam zijn dat we ze nog nooit eerder hebben meegemaakt. De overstromingen in Duitsland, België en Zuid-Nederland van 2021 gebeurden bijvoorbeeld onverwachts in de zomer, terwijl dat normaal gesproken in de winter wordt verwacht. Er werd al vroeg gewaarschuwd voor hevige regenval, maar sommige meteorologen geloofden de voorspelde waardes eerst niet. Lokale autoriteiten en bewoners konden zich ook niet voorstellen wat dat in de praktijk zou gaan betekenen en gingen ervanuit dat het niet erger zou zijn als in 2001 en 2016. Helaas klopten de voorspellingen precies.’

Door de klimaatverandering verwacht Van den Homberg ook dat de extreme weersomstandigheden elkaar in korte tijd opvolgen. ‘En niet alleen ver van ons bed,’ weet hij. ‘We gaan hier waarschijnlijk naast zware regenval vaker hittegolven krijgen. Als je jong bent is dat laatste misschien fijn, maar voor ouderen kan het fataal zijn.’

Ook waarschuwt hij voor klimaatmigratie op de lange termijn. ‘In gebieden waar het nu al uitdagend is, kan het straks onleefbaar worden. Die mensen hebben dan geen andere keuze dan ergens naartoe te gaan waar het beter is. Dat geeft druk op de mensen die daar al wonen. Het is dus niet alleen maar altruïstisch om mensen in nood ver buiten Nederland te helpen, maar noodzakelijk om de uitdagingen van morgen te verzachten.’

Over de Prinses Margriet-leerstoel

De Prinses Margriet-leerstoel is een samenwerking tussen de Universiteit Twente en het Rode Kruis. Deze leerstoel is verbonden aan de faculteit Geo-Informatiewetenschappen en Aardobservatie (ITC). Ter ere van haar 75e verjaardag werd de leerstoel opgedragen aan Prinses Margriet, vanwege haar jarenlange inzet voor het Rode Kruis en rampenpreventie in het algemeen.