De herfst doet zijn intrede wanneer Thom Palstra aan een wandeling over de campus begint. Wandelen, zo weet de rector, doet een mens goed. Afgelopen zomer liep hij met zijn vrouw het eerste gedeelte van de eeuwenoude pelgrimsroute naar Santiago de Compostella. Om na te denken over de tijd na zijn rectoraat, maar vooral om zijn geest vrij te maken. Een wandeltocht van 25 kilometer per dag met flink wat hoogtemeters helpt daarbij.
In zijn rugzak zat één boek: de zin van het leven, geschreven door Fokke Obbema. Een boek met veertig gesprekken over – hoe kan het ook anders – de zin van het leven. ‘Wat mijn eigen conclusie hierover is?’ De rector twijfelt. ‘Laat ik zeggen wat ik belangrijk vind binnen een maatschappij. We moeten zorg voor elkaar dragen. Hoe gaan we met elkaar om? En hoe gaan we om met onze omgeving, oftewel de natuur? Dat zijn vragen die mij bezighouden.’
Zorg dragen voor elkaar, duurzaamheid en talent: als het verhaal van Palstra tijdens deze middagwandeling over de campus een route zou zijn, dan zijn dit de tussenstops, de ANWB-paddenstoelen in het verhaal van een scheidend rector. Palstra draait de deur van de Vleugel achter zich op slot. Hij is vandaag de enige in het bestuursgebouw. ‘Laten we eerst maar naar het O&O-plein lopen. Dat is voor mij het hart van de universiteit – ik vind het eigenlijk jammer dat we er zo ver vanaf zitten met het CvB.’
'Als rector wilde ik iets teruggeven aan de academische gemeenschap die mij vormde'
Het O&O-plein oogt in coronatijden rustiger dan normaal. De rector begint aan een rondgang langs de gebouwen. Te beginnen bij TechMed. ‘De opening door koning Willem Alexander was een fantastisch moment.’ Ravelijn. ‘Voor mij het taartsnijgebouw: hier mocht ik als rector de taart aansnijden bij weer een goede score in de Nationale Studenten Enquête.’ En tot slot de Citadel. ‘Voor mij de plek van ATLAS – al gaan ze binnenkort verhuizen.’
‘Op het gebied van onderwijs is ATLAS een uniek experiment. Het zijn bovendien studenten die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid sterk voelen. Dat merkte ik als rector. Voor mij is die binding met de maatschappij als universiteit heel belangrijk. Het is jammer dat we door de coronacrisis hier soms minder oog voor lijken te hebben. We richten ons logischerwijs op onze kerntaken, onderzoek en onderwijs, terwijl maatschappelijke impact minder aandacht krijgt. De binding met de buitenwereld is echter ons bestaansrecht. We moeten onze aandacht weer naar buiten richten.’
Al lopend memoreert Palstra zijn persoonlijke momenten van maatschappelijke betrokkenheid. ‘Ik liep in mijn leven in twee demonstraties mee. Tegen de kruisraketten in de jaren 80 en als hoogleraar tegen de bezuinigingen in het onderwijs onder Halbe Zijlstra. Na beide keren moest ik concluderen dat zo’n massaprotest niets voor mij is. Er zijn in mijn ogen betere manieren om iets te bewerkstelligen.’
Talent
De route buigt af richting de Horsttoren. Is hij daarom rector geworden – om zijn idealen te verwezenlijken? ‘Nee, zo is het niet. Ik deed het niet vanuit een behoefte om de universiteit of de maatschappij drastisch te veranderen. Als rector wilde ik iets teruggeven aan de academische gemeenschap die mij vormde. Dat is mijn belangrijkste drijfveer. In mijn eigen carrière kreeg ik alle kansen. Van de priesterleraren op de middelbare school Rolduc tot mijn promotor op de universiteit, en daarna: de mensen die ik tegenkwam, motiveerden en stimuleerden mij allemaal.’
'Onze invloed kan onomkeerbare gevolgen hebben voor de planeet'
‘Ik denk dat we met de afschaffing van de basisbeurs daarom ook een verkeerde afslag hebben genomen. Zodra jonge mensen niet durven te gaan studeren omdat ze geen beurs krijgen, is dat een enorm gemis. Op de universiteit moeten we talenten, van student tot senior onderzoeker, de kans geven om tot volle bloei te komen. Hoe zorgen we ervoor dat studenten en medewerkers hun ambities kunnen realiseren? Dat zie ik als mijn taak. Ik ben ervan overtuigd dat zoiets gebeurt in een sfeer waarin collega’s niet met elkaar in competitie zijn, maar elkaar ondersteunen en versterken. Dat is uiteindelijk een duurzaam systeem.’
Bij zo’n talentbeleid hoort ook diversiteit, stelt Palstra. ‘We hebben onder mijn rectoraat flink ingezet op het aantal vrouwelijke hoogleraren. Is het genoeg geweest? Ik denk het niet. In verhouding is het percentage vrouwelijke hoogleraren nog altijd veel lager dan het percentage vrouwelijke studenten. We moeten stappen blijven zetten. Dat geldt overigens niet alleen voor genderdiversiteit. De academische wereld zou op alle niveaus voor iedereen even toegankelijk moeten zijn.’
Duurzaamheid
De rector kijkt om zich heen. Langs de Oude Drienerloweg staat een lange rij eiken. ‘Het belang van diversiteit geldt trouwens ook voor de natuur. Kijk maar om je heen op de campus: alles is cultuurlandschap. De campus is prachtig, maar voor de vrije natuur – voor biodiversiteit – is in Nederland geen plaats meer. Dat ligt mij na aan het hart. Naar mijn overtuiging staan we op een belangrijk punt als mensheid. Onze invloed kan mogelijk onomkeerbare gevolgen hebben voor de planeet.’
‘Juist daarom ben ik erg geïnspireerd door een partij als Urgenda of de laatste documentaire van David Attenborough. Hij benadrukt het belang van het natuurlijke evenwicht. De aarde kent een aantal feedbackmechanismen waardoor we in een stabiel klimaat kunnen leven. Dat zijn onze bossen, savannes, prairies en de ecosystemen in deze gebieden. Als we deze feedbackmechanismen willen behouden, moeten we de natuur ruimte geven. Foerageergebieden verdwijnen in Nederland. Ook onze insectenstand is gedecimeerd. We zijn kortom onze ecosystemen aan het afbreken en daarmee het natuurlijke evenwicht. Dat te voorkomen zou onze grootste zorg moeten zijn.’
Zorg voor elkaar
In de verte doemt de Hogekamp op. Aan de voet van de betonnen kolos ligt een gloednieuw plein. ‘Eerlijk gezegd was ik wat bezorgd toen al die bomen sneuvelden, maar ik moet zeggen: het plein is fantastisch geworden.’ De rector houdt even in. ‘Biodiversiteit en duurzaamheid zijn thema’s die mij persoonlijk en ook de universiteit bezighouden, maar ze mogen wat mij betreft nog nadrukkelijker de boventoon voeren bij het runnen van de universiteit.’
'Ik hecht sterk aan Europa en voel mij ook een Europeaan'
‘Tegelijkertijd wil ik niet overkomen als de klimaatrector. Voor mij is ‘practice what you preach’ een belangrijk uitgangspunt. Duurzaamheid zou daarom niet in de kop boven het interview moeten staan. Ik ben niet mister duurzaam. Mocht dit mijn laatste interview als rector zijn, dan hoop ik dat de zorg voor elkaar als belangrijkste boodschap naar voren komt.’
Dat we het samen moeten doen, wordt door de coronacrisis alleen maar extra benadrukt, stelt Palstra. ‘Gelukkig zie ik het terug in onze campusgemeenschap. We doen het met z’n allen en steunen elkaar waar nodig. Het is een vorm van saamhorigheid waar ik als academische burgemeester trots op ben. Maar die zorg moet niet beperkt blijven tot de campus. Ik pleit voor noaberschap op Europees niveau. Neem als voorbeeld Duitsland dat Nederlandse coronapatiënten opneemt. De aantallen zijn klein, maar het gebaar is enorm.’
‘Ik hecht sterk aan Europa en voel mij ook een Europeaan. Volgens mij kunnen we alleen binnen het ecosysteem van Europa de problemen van deze tijd het hoofd bieden. Dat is zoveel meer dan een economische afweging. Ook binnen Europa moeten we voor elkaar blijven zorgen.’ De rector denkt even na. ‘Ik hoop dat het allemaal niet te zweverig klinkt. Normaal ben ik niet zo van de politieke uitspraken, maar dit vind ik erg belangrijk.’
Het eindstation van de wandeling komt in zicht. Hetzelfde geldt voor Palstra’s rectoraat. ‘Maak regelmatig van dit soort wandelingetjes over de campus. Dat zou ik aan mijn opvolger Tom Veldkamp willen meegeven. Het geeft een andere setting dan een vergaderkamer en het is bovendien coronaproof.’ De rector draait de deur van de bestuursvleugel weer open. ‘Helaas is het in de zomer niet helemaal eikenprocessierupsproof. Ik kwam na mijn eerste wandeling terug met enorme builen. Tja, de natuur is niet alleen genieten. Soms is het ook krabben.’
Thom Palstra draagt zijn rectoraat vrijdag tijdens de dies natalis officieel over aan Tom Veldkamp. De dies is online bij te wonen vanaf 15.15 uur.
