Het is twee jaar geleden de realiteit voor UT-onderzoeker Dasha Dudareva (31), in het door Russen omsingelde Marioepol. Uiteindelijk weet ze de stad te ontvluchten, samen met haar ouders, haar broertje, grootmoeder en haar hond Karma. Dudareva neemt Karma mee naar Enschede, de rest blijft bij familie in Zaporizja, niet ver van de frontlinie. Dankzij een speciaal fonds van de UT-faculteiten en in het bijzonder hoogleraar Frank Leferink, gaat ze vanaf mei 2022 als technicus aan de slag bij Leferinks vakgroep Power Electronics.
Contrasten
Twee jaar na de grootschalige Russische invasie is haar leven er één van contrasten, vertelt ze. ‘Daar is alles verschrikkelijk, alles is verwoest. Nadat ik de stad ontvluchtte koesterde ik nog enige hoop om terug te keren. Nu zie ik geen enkel perspectief meer.’ Hoe anders is haar situatie in Enschede. ‘Hier is het geweldig. Ik ben ontzettend blij met de kansen en steun die ik krijg. Ik heb een perfecte baas, een goed team en was recent nog betrokken bij de organisatie van een TEMPEST-cursus. Ik woon in een appartement in het centrum, samen met Karma. Vanwege haar wilde ik vluchten, ik wilde haar in veiligheid brengen.’
Maar de oorlog is nooit ver weg voor Dudareva. Die dringt zich op als buren opeens vuurwerk afsteken. Of als collega’s vlak voor de kerstvakantie praten over het bezoeken van familie. Ze bezocht haar familie eenmaal, in april vorig jaar. Ernaartoe reizen kostte twee dagen en per plekke was het riskant vanwege aanhoudende bombardementen. Andere familieleden bleven achter in Marioepol. Zoals haar grootouders, die omkwamen door een bombardement vlak nadat Dudareva was gevlucht. Haar oom vond het lichaam van haar opa, dat van haar oma is meegenomen door de Russen – waarheen weet ze niet.
'De slechte momenten voel ik aankomen, maar ik kan me in de goede momenten opladen. Als een batterij' - Dasha Dudareva
Reep chocola
In haar keukenkastje ligt nog een reep chocola, in haar handen gedrukt door een Russische soldaat bij een van vele controleposten die ze passeerde in haar ontsnapping. ‘Uit een geplunderde supermarkt natuurlijk. Dat is hoe ze zijn, hoe ze manipuleren. Je leven verwoesten en vervolgens een handreiking doen.’ Die reep chocolade is allang over datum. ‘Opeten lukte me niet, maar weggooien lukt me ook niet.’
Ze heeft wel meer balans gevonden in haar leven. ‘Al gaat het nog steeds met golfbewegingen. Het eerste jaar dat ik hier was, wilde ik alles in een razend tempo doen: werken, cursussen Nederlands volgen … Ik was bang te stoppen. Nu voel ik meer balans in mijn leven, al heb ik nog veel behoefte aan afleiding. De slechte momenten voel ik aankomen, maar ik kan me in de goede momenten opladen. Als een batterij.’
Geen wedstrijd
Morgen is het twee jaar geleden sinds de Russische invasie in Oekraïne. Ondertussen laaiden elders in de wereld conflicten op, zoals in Gaza. Ziet ze de aandacht verslappen? ‘Het verschuift een beetje, maar dat snap ik wel. Iedereen heeft zijn eigen ervaringen, problemen en pijn. Het is geen wedstrijd. Ik kan steeds beter met mijn pijn en emoties omgaan.’
Maar de oorverdovende steun die ze in 2022 in Nederland aantrof, die is wat gaan liggen. ‘Ik zit met veel andere Oekraïners in een Telegram-groep, maar ik zie steeds minder berichten verschijnen, steeds minder bijeenkomsten georganiseerd worden. Maar mensen arriveren nog steeds in Nederland en ontvangen niet dezelfde steun als die we in 2022 kregen. Sommigen keren snel terug naar Oekraïne, omdat ze het te moeilijk vinden om hier te wonen.’
Gezelligheid en Zatyshok
Dudareva wil niets liever dan in Enschede blijven wonen en werken. Haar tijdelijke contract aan de UT loopt echter na april af. Een omzetting naar een vaste aanstelling zit er niet in, zegt Dudareva. ‘Vanwege de bezuinigingen, heb ik begrepen. Dus moet ik een nieuwe baan zoeken. Ik probeer niet te ver vooruit te kijken en daar niet aan te denken. Maar ik wil niet thuiszitten. Ik wil iets doen. Ik weet dat ik veel te bieden heb en sta open voor alles wat het leven op me afgooit.’
Het is misschien wel de belangrijkste les die ze de afgelopen twee jaar leerde, vertelt ze. ‘In Marioepol was ik iemand die niet snel initiatief nam en snel nee zei. Maar ik heb hier geleerd ja te zeggen tegen nieuwe ervaringen, mensen en kansen. En tegen gezelligheid.’ Het is een van de drie Nederlandse woorden die Dudareva leerde tijdens een cursus. ‘Graag, gratis en gezellig. Om de Nederlandse g te oefenen. Wist je dat geen enkele taal een woord heeft met dezelfde betekenis als gezelligheid? Behalve het Oekraïens: Zatyshok.’
Politieke wil
De afgelopen twee jaar deelde UT-onderzoeker en expert op het gebied van EU-zaken Shawn Donnelly herhaaldelijk zijn observaties met U-Today over de oorlog in Oekraïne. Hoe kijkt hij nu naar de situatie? Donnelly behandelt twee thema's: politieke wil en verderop in de tekst industriële capaciteit.
'Wat betreft de politieke wil van Europese regeringen, heb ik gezien dat er kleine stapjes worden gezet, maar die zijn bij lange na niet genoeg. Poetin ziet dat zijn grootste kansen in dit opzicht liggen in het overhalen van de Verenigde Staten om hun steun op te geven. En kijkend naar de transformatie van de Republikeinse partij, was hij effectief. De partij heeft zich vijandig gekeerd tegen Oekraïne, Europa en de NAVO. Europa moet dus een tandje bijzetten. Als demissionair minister Kajsa Ollongren van Defensie zegt dat Nederland zijn defensiebudget moet verdubbelen, kan ik alleen maar zeggen dat ze helemaal gelijk heeft.'
Serhii Lysin (21), student Business Information Technology, spreekt liever niet over twee jaar oorlog, maar over tien. Voor hem begon het conflict met Rusland namelijk exact (afgelopen dinsdag, red.) tien jaar geleden, op 20 februari 2014, toen de Russen schiereiland De Krim annexeerden. ‘Maar 24 februari 2022 was ook een vreselijke dag. Enerzijds was ik niet verrast, omdat ik al dagenlang voelde dat er wat groots te gebeuren stond. Maar dat de invasie zo full scale was, dat was surreëel.’
Lysin waardeerde de vele acties die op de UT en in Enschede vanaf dag één op gang kwamen. ‘Het mooie was dat niet alleen Oekraïners naar de Oude Markt kwamen, maar ook veel Nederlanders die meeleefden. Dat voelde goed, al maakte ik me constant zorgen om mijn familie.’
Boetsja
De familie Lysin woont iets ten noorden van Kyiv, op slechts dertig kilometer van voorsteden Boetsja en Irpin. Inmiddels bekende plaatsen waar in het voorjaar van 2022 gruwelheden plaatsvonden. ‘Die periode was vreselijk, omdat mijn familie daar niet ver vandaan was. Dat ik hier was en zij daar maakte de situatie soms ondraaglijk. Dagelijks overwoog ik naar Oekraïne te gaan en Enschede te verlaten, maar mijn familie wilde dat ik hier zou blijven om mijn ding te doen.’
Zijn ding doen bestond voor 24 februari 2022 voornamelijk uit zijn studie zo goed mogelijk volgen. Sinds begin 2023 is daar wat anders bijgekomen: Lysin runt de Lotus Foundation om zoveel mogelijk geld in te zamelen voor Oekraïense militairen, zorgmedewerkers en burgers. De stichting is vernoemd naar de lotusbloem, een symbool van veerkracht, omdat de Lotus door modder heen groeit. ‘Net zo veerkrachtig als het Oekraïense volk.’
'Zij zijn daar en ik ben hier. Daardoor voelt het constant alsof ik niet genoeg doe' - Serhii Lysin
Het runnen van de foundation fungeert voor Lysin als uitlaatklep, zeker omdat hij er in sommige weken fulltime aan werkt. Aanvankelijk poogde hij zoveel mogelijk geld op te halen, maar de laatste periode probeert hij het verschil te maken door technische skills in te zetten. ‘Doen waar ik goed in ben. We maken tools waar vrijwilligers in Oekraïne iets aan hebben. In totaal haalden we al zo’n 3,4 miljoen hryvnas op, omgerekend zo’n 90.000 dollar.’
5th National Guard Brigade
Vrijwel dagelijks staat Lysin in contact met soldaten die hij financieel ondersteunt. In zijn tas draagt hij een Oekraïense vlag met zich mee, voorzien van handtekeningen van de volledige 5th National Guard Brigade. Het contact met de soldaten doet hem goed, maar is tegelijkertijd moeilijk. ‘Het is heel persoonlijk. Ik weet hoe ze al twee jaar leven, ze laten me video’s zien en ik weet wat ze meemaken, maar ik voel het niet omdat ik niet bij ze ben. Het is zo’n groot deel van mijn leven, maar zij zijn daar en ik ben hier. Daardoor voelt het constant alsof ik niet genoeg doe.’
Soms hoort Lysin dagen- of zelfs wekenlang niks van bevriende soldaten. Dat zijn moeilijke momenten, zeker als de brigade in een gebied verblijft waar veel gevochten wordt. ‘Maar dat is nou eenmaal de situatie. Ik ben blij dat ik wat kan doen. Ook ben ik dankbaar voor de steun die Nederland aan Oekraïne geeft, zeker omdat de situatie momenteel niet goed is. We hebben alle hulp keihard nodig.’
Vorig jaar zag de student zijn moeder, zus en opa en oma in Polen. Zijn vader mist hij al twee jaar, net als zijn geliefde thuisstad Kyiv. ‘Ik kan moeilijk beschrijven hoe dat is. Ik sta elk uur van de dag in contact met Oekraïne, zamel geld in, volg alles, maar ik ben er nog nooit geweest de afgelopen twee jaar. Dat is extreem zwaar, maar wel de realiteit.’
Serhii Lysin.
Industriële capaciteit
UT-onderzoeker en expert op het gebied van EU-zaken Shawn Donnelly behandelt twee actuele oorlogsthema's: eerder in de tekst politieke wil, vanaf hier industriële capaciteit.
'In het geval van industriële capaciteit moeten we de drone-oorlogsvoering intensiveren. Dat is de toekomst en de Russen hebben zich daar sneller en vollediger op aangepast. Op dit moment hebben de Russen laten zien dat ze een effectieve verdediging hebben tegen Oekraïense tegenoffensieven, dus deze oorlog begint te lijken op een situatie halverwege de Eerste Wereldoorlog, waarbij geen enkele partij echt terrein wint. Tot het moment dat de geallieerden innoveerden om de verdediging te overwinnen. Dat is wat we vandaag nodig hebben met betrekking tot drone-oorlogsvoering. We hebben defensiebedrijven, universiteiten en overheden nodig om hierin samen te werken. Het is ofwel focussen op een tegenoffensief of het accepteren van een nederlaag. In dat geval neemt Poetin het ene stukje Europa na het andere over.'
Viktoriia Konashchuk (21) zocht op de dag van de Russische inval ook de Oude Markt op, om steun te vinden bij lotgenoten. Ruim een jaar later organiseerde ze op de UT een expositie, van 36 verhalen van Oekraïense studenten die nooit hun diploma haalden. Omdat ze omkwamen door Russische agressie. ‘Ik wilde vooral bewustzijn creëren. Onder Oekraïners lukte dat al wel, maar juist bij anderen wilde ik de gevolgen van de oorlog laten zien. Ik kreeg veel reacties op de expositie. Een deel van Oekraïner zijn betekent constant aan de oorlog denken. Het slechte daarvan is dat de oorlog went. Ik schrik niet meer van een raketinslag waarbij mensen omkomen. Zoiets went en dat is vreselijk.’
Dat er minder aandacht voor de oorlog is vindt Konashchuk begrijpelijk. Het gevolg van minder aandacht vindt ze wel erg. ‘Regelmatig spreek ik mensen die denken dat de oorlog al voorbij is, of dat de situatie beter is dan twee jaar geleden. Was het maar waar. Mijn moeder slaapt nog steeds regelmatig in de badkamer, omdat dat veiliger is door de dubbele muren. Zij is daar koel onder, omdat je niet constant bezorgd kan zijn, maar het is niet normaal.’
Overvliegende raketten
Sinds februari 2022 bezocht de BIT-studente vier keer haar land. Elke keer probeert ze zich mentaal voor te bereiden, maar eenmaal in Kyiv blijkt de realiteit altijd weerbarstiger dan beelden van televisie. ‘Ik raak in paniek als ik raketten zie of hoor vliegen, maar iedereen blijft kalm. Sterker nog: de bevolking weet door het geluid of vorm van de raket of ze wel of niet in actie moeten komen. Het is bizar hoe kalm men blijft op zulke momenten.’
'We voelen dat er maar twee opties zijn: deze oorlog winnen, of verliezen en vechten tot de laatste snik' - Viktoriia Konashchuk
Hoewel Konashchuk blij is dat ze meermaals naar Oekraïne kon afreizen, was het afgelopen jaar zwaar. Haar vader meldde zich aan bij het leger en vecht al anderhalf jaar aan het front, regelmatig op hotspots waar zware gevechten plaatsvinden. ‘Onlangs vocht hij rond Avdijivka. De situatie daar was zeer onvoorspelbaar en dat is moeilijk, voor ons allemaal. Toch voelen we dat er maar twee opties zijn: deze oorlog winnen, of verliezen en vechten tot de laatste snik. We willen geen concessies doen.’
In april keert haar vader voor het eerst sinds de start van de oorlog kort terug naar Kyiv. Viktoriia reist dan ook af naar de hoofdstad, om hem naar anderhalf jaar weer te zien. ‘Heel bijzonder. De vorige keren was het fijn om terug te keren, maar hij was er toen niet, dus het voelde niet compleet.’
Terugkeren naar Oekraïne
Terugkeren naar OekraïneIn de zomer hoopt de studente (foto links) haar bachelor af te ronden. Daarna wil ze zich meer gaan inzetten voor Oekraïne. Ze doneert al zoveel als ze kan en leidt een ondernemersproject, om Oekraïense jongeren te helpen met kennis die ze op de UT leert. ‘Maar ik wil iets beginnen in Oekraïne waar ik verschil mee kan maken. Ik weet niet of ik ervaren genoeg ben en wanneer het goede moment is, want plannen in een land in oorlog is onmogelijk. Maar ik wil iets terugdoen voor Oekraïne.’
Voordat ze dat doet kijkt Konashchuk eerst uit naar de rendez-vous met haar vader in april. Ook hoopt ze haar opa en oma snel weer te zien, die in de Zuid-Oekraïense stad Mykolajiv verblijven. ‘De stad is veel minder veilig dan Kyiv, maar ze willen daar niet weg. Opa is er in 1941 geboren ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, nu maakt hij daar deze oorlog mee. Echt bizar. Ik hoop dat hij er de Oekraïense overwinning nog mag meemaken.’
